17 May 2008

Η πρόθεση «αμφί»

...

Στη Νεοελληνική γλώσσα η πρόθεση αμφί χρησιμοποιείται σπάνια έως καθόλου και μόνο στις σύνθετες λέξεις που πέρασαν από την Αρχαία Ελληνική γλώσσα στην ΝΕ· π.χ. αμφιβάλλω και τα παράγωγά του, αμφίβιος, αμφιβληστροειδής, Αμφιλοχία, κ.ά.

  1. Σε σύνθεση με ρήματα είχε συχνά την έννοια του ολόγυρα: αμφιβαίνω, αμφιδινέομαι, αμφίσταμαι, αμφεύω, κ.ά. Σε άλλες περιπτώσεις το σύνθετο ρήμα παίρνει άλλες έννοιες.
  2. Η πρόθεση αμφί έχει συγγένεια με το άμφω και αρχική σημασία ήταν από το ένα και από το άλλο μέρος. Κατόπιν πήρε την έννοια του ολόγυρα.

Με αιτιατική, είχε την σημασία ολόγυρα:

Οι δ’αμφί Ατρεΐωνα διοτρεφέες = οι διοτρεφείς ολόγυρα από τον Ατρεΐωνα (Ομ.)


Στον Όμηρο, με την έννοια του πάνω-κάτω, περίπου:


Αμφί μέσον ημέρας = περίπου στο μέσο της ημέρας


Φροντίζω, έχω έννοια για κάτι:


Μέριμνα δ’αμφί πόλιν (Αισχ. 7 επί Θήβαις),


Μέσα και όσο κρατάει κάτι:


Αμφί τε άστυ έρδομεν ιερά θεοίς (Όμ. Λ) = τις θυσίες θα τις κάνουν σε όλα τα μέρη που απλωνόταν η πόλη

Ο νικών δε λοιπόν αμφί βίοτον = ο νικητής λοιπόν για όσο διαρκεί η ζωή του.


Με καθαρή γενική, είχε την σημασία για, για κάτι:

αείδειν αμφ’ Άρεως φιλότητος = να τραγουδά για την αγάπη του Άρη (Όμ.)


Με τοπική δοτική είχε την σημασία ολόγυρα:


Αχαιοί έστασαν αμφί Μενοιτιάδη = οι Αχαιοί στάθηκαν ολόγυρα από τον Μενοιτιάδη.


Η τοπική σημασία του αμφί πολλές φορές παραμερίζεται γιατί το ρήμα και τα συμφραζόμενα δίνουν άλλη σημασία:

  1. Ουδέν φοβηθείς αμφί τη γυναικί = φοβάμαι
  2. Αναφορικά με κάτι: αμφί δε θανάτω αυτής = αναφορικά με το θάνατό της

Στον Όμηρο εκτός του αμφί εμφανίζεται και ο τύπος αμφίς συντασσόμενο με όσες πτώσεις και το αμφί ως και με γενική αφαιρετική:.


Μάλα δ’ ώτα θυρηθ’ έα αμφίς εκείνων = μακριά από εκείνους

Γ.Α.Τ.

Βιβλιογραφία: Παναγή Λορεντζάτου, Ιστορικό Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικής, Εκδόσεις Κακουλίδη, 1989

Από το Ορόγραμμα, τεύχος 89



.