(από το site: aesthetics.gr)
Από την εποχή των ομηρικών χρόνων το νερό και το ελαιόλαδο ήταν πρωταρχικά στοιχεία για την καθαριότητα και περιποίηση του σώματος στην αρχαία Ελλάδα. Ειδικά για το νερό, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν ότι μπορεί να «καθάρει» τόσο το σώμα όσο και το πνεύμα.
Αρχικά για την καθαριότητα του σώματος χρησιμοποιούνταν φυσικές πηγές και ποτάμια. Αργότερα αυτά αντικαταστάθηκαν με τα δημόσια λουτρά, ενώ κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους είχαν διαδοθεί αρκετά και τα θαλάσσια λουτρά.
Τα πρώτα θερμά λουτρά εμφανίστηκαν τον 3ο αιώνα π.Χ., αλλά διαδόθηκαν ευρύτατα κυρίως τον 1ο αιώνα π.Χ. Τόσο στην ελληνική αρχαιότητα, όσο και στα ρωμαϊκά χρόνια στην συνέχεια, τα λουτρά αποτέλεσαν χώρους που εξυπηρετούσαν όχι μόνο τη σωματική καθαριότητα, αλλά και την ανακούφιση από την κούραση, ενώ ήταν ένα βασικό μέσον θεραπείας από διάφορες παθήσεις. Τέλος ήταν οι κατ εξοχήν χώροι κοινωνικής συναναστροφής και ψυχαγωγίας.
Για το καθαρισμό του σώματος με ελαιόλαδο ακολουθούσαν την εξής πρακτική: Πρώτα άλειφαν το σώμα με λάδι, στην συνέχεια το έτριβαν και μετά χρησιμοποιούσαν ένα ειδικό εργαλείο που το αποκαλούσαν στλεγγίδα, για να βγάλουν τις ακαθαρσίες. Η στλεγγίδα ήταν κάτι σαν ξύστρα. Στην περιποίηση του σώματος χρησιμοποιούσαν τα ειδικά αρωματισμένα λάδια αλλά και τα αρώματα που είχαν ως βάση το ελαιόλαδο. Ειδικότερα, η μέθοδος καθαρισμού του σώματος με ελαιόλαδο ήταν απαραίτητη στα γυμναστήρια και στους αγώνες.
Ο Ρωμαϊκός κόσμος συνέχισε την παράδοση της αρχαίας Ελλάδας και μας κληροδότησε τα περίφημα δημόσια λουτρά του. Στην Ρωμαϊκή εποχή δεν υπήρχε πόλη που να μην είχε πολυτελή λουτρά, που συχνά αποτελούσαν και κέντρα πολιτικών και κοσμικών συναθροίσεων. Η διαδικασία του λουτρού απαιτούσε αρκετό χρόνο και περνούσε από διάφορα στάδια εναλλαγής θερμού, χλιαρού, ψυχρού μπάνιου. Στο ενδιάμεσο αυτών των σταδίων ο λουόμενος είχε τη δυνατότητα να απολαύσει ένα χαλαρωτικό μασάζ, να γευματίσει με την παρέα των φίλων του. Διαδεδομένα επίσης ήταν και τα λασπόλουτρα, γνωστά για τις ιαματικές τους ιδιότητες σε πολλά από τα οποία χρησιμοποιούσαν … κόπρανα κροκόδειλου.
Με την επικράτηση του χριστιανισμού αποκηρύχθηκαν τα ρωμαϊκά λουτρά ως χώροι αμαρτίας. Ως και τους χρόνους της Αναγέννησης το μπάνιο εθεωρείτο επιβλαβές για την υγεία, καθώς μπορούσε να προκαλέσει ασθένειες και λοιμώξεις!! Οι άνθρωποι της εποχής αρχίζουν σταδιακά να χάνουν την επιθυμία τους για καθαριότητα του σώματός τους για να φτάσουμε στον 16o και 17o αιώνα με τη σχεδόν οριστική κατάργηση του πλυσίματος του σώματος με νερό. Ο όρος "άπλυτος μοναχός" παραμένει μέχρι σήμερα στερεότυπο στην καθημερινή γλώσσα!
Την εποχή της ύστερης ρωμαϊκής εποχής οι δυτικοί ευρωπαίοι συνεχίζουν να αγαπούν το μπάνιο και την φροντίδα του σώματος. Το σαπούνι τους ήταν ένα μείγμα από λίπος αρνιού, στάχτη ξύλου ή ποτάσα και σόδα. Το 12ο αιώνα, τα σαπούνια έγιναν πιο σκληρά και περιείχαν ελαιόλαδο, σόδα, μοσχολέμονο και αρωματικά βότανα.
Στον Μεσαίωνα (750-1250 μχ), οι σταυροφόροι απολάμβαναν, επιστρέφοντας στην πατρίδα τους, τα πλεονεκτήματα του ζεστού λουτρού που γνώρισαν στην Ανατολή. Είναι η εποχή που δημιουργήθηκε το επάγγελμα του λουτράρη. Το μπάνιο γινόταν σε ξύλινους κάδους και οι λουτράρηδες έκαναν μασάζ στους πελάτες και περιποιόταν τα μαλλιά και τα νύχια.
Κατά τον 15ο αιώνα, το ιδιωτικό λουτρό ήταν συνυφασμένο με τα γλέντια των πλουσίων. Αριστοκράτες της εποχής συνδύαζαν τα μπάνια τους με δείπνα μακράς διαρκείας. Την περίοδο αυτή υπάρχει ανυπαρξία εγκαταστάσεων λουτρών και οι άνθρωποι προτιμούσαν να πλένονται στα ποτάμια και τις λίμνες.
Τον 16ο και τον 17ο αιώνα τα πράγματα έγιναν ακόμα χειρότερα! Το μπάνιο συνδέθηκε με έναν μακρύ κατάλογο παρενεργειών και κατηγορήθηκε ακόμα ότι σκοτώνει και τα έμβρυα στη μήτρα. Οι Ευρωπαίοι τώρα, πλένονται σπάνια ή δεν πλένονται και καθόλου! Η «ξηρή καθαριότητα» επιστρατεύτηκε για την αντιμετώπιση της βρομιάς. Οι ευγενείς έτριβαν σχολαστικά το πρόσωπό τους με αρωματισμένα πανιά... Το λούσιμο ήταν άγνωστη λέξη. Η φροντίδα των μαλλιών περιλάμβανε την απομάκρυνση της λίγδας με πούδρα και πίτουρο χωρίς πλύσιμο.
Οι μοναδικές περιπτώσεις που το λουτρό επιβαλλόταν ήταν ως θεραπεία, αφού είχαν γίνει σχολαστικές προετοιμασίες όπως καθαρτικό και κλύσμα από το προηγούμενο βράδυ. Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους τα δημόσια λουτρά ήταν εξαιρετικά διαδεδομένα παρά την αρνητική στάση της εκκλησίας. Αναφέρονται δε περιστατικά που διάφοροι πρέσβεις ξένων λαών έπρεπε να πλυθούν από τους αυλικούς, επειδή θα συναντούσαν υψηλόβαθμους βυζαντινούς παράγοντες και μύριζαν από τη βρομιά. Αυτοί όμως διαμαρτύρονταν, γιατί μας πλένετε αφού δεν είμαστε άρρωστοι...
Τα λουτρά ήταν ο κατά εξοχήν χώρος κοινωνικής συναναστροφής ειδικότερα για τις γυναίκες που ζούσαν περιορισμένη ζωή. Οι Βυζαντινές, άλειφαν το σώμα τους με λάδι ή κρασί και άλλες αρωματικές ουσίες προκειμένου να αποφύγουν τα εξανθήματα. Στην συνέχεια έμπαιναν στο θερμό χώρο που γινόταν η κυρία διαδικασία του λουτρού. Αφού ίδρωναν, τρίβονταν με ένα υφασμάτινο γάντι και μετά σαπουνίζονταν. Το τελευταίο στάδιο του λουτρού ήταν ή είσοδος σε μια δεξαμενή με κρύο νερό. Στην συνέχεια σκουπίζονταν αλείβονταν με μύρα και περνούσαν στο διαμέρισμα ανάπαυσης όπου έπιναν τονωτικά ποτά και έτρωγαν.
Κατά την διάρκεια του λουτρού μπορούσαν οι γυναίκες, αν ήθελαν, να κάνουν και αποτρίχωση, μια διαδικασία δημοφιλής μεν αλλά ιδιαίτερα κατακριτέα από την εκκλησία - ίσως επειδή διέφεραν εντυπωσιακά από τις μυστακοφόρες μοναχές. Και στο Βυζάντιο, αρκετοί ήταν επίσης οι άνθρωποι που βρήκαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην υδροθεραπεία και την ιαματική λουτροθεραπεία. Σε πολλές αραβικές επίσης χώρες διαδόθηκαν και επικράτησαν τα δημόσια λουτρά που εδώ πήραν την ονομασία χαμάμ.
Τα τουρκικά λουτρά διαδόθηκαν στη Μέση Ανατολή μεταξύ 10ου και13ου αιώνα. Με μια εξαιρετική διακόσμηση στο εσωτερικό και το εξωτερικό τους, πλαισίωναν τη ζωή κάθε πόλης ή χωριού. Επίσης, αποτέλεσαν, έναν τόπο κοινωνικής συναναστροφής, αλλά και τόπο ιεροτελεστίας, απόλυτα συνδεδεμένο με τις κοινωνικές και θρησκευτικές συνήθειες των μουσουλμάνων. Για παράδειγμα, τα τουρκικά χαμάμ επισκέπτονταν, οπωσδήποτε, γυναίκες για την καθαριότητά τους μετά τη γέννα, αγόρια πριν την περιτομή και ζευγάρια τουλάχιστον τρεις φορές πριν τον γάμο.
Οι Σλάβοι, επίσης, διατηρούσαν την συνήθεια των ατμόλουτρων. Όπως αναφέρει ένας χρονικογράφος του 13ου αιώνα, δεν είχαν δημόσια λουτρά ρωμαϊκού τύπου, αλλά έφτιαχναν καλύβες, άναβαν φωτιά από βρύα και πάνω τους έβαζαν μεγάλες πέτρες. Όταν λοιπόν οι πέτρες αυτές πυρακτώνονταν, έχυναν πάνω τους νερό, η καλύβα-χαμάμ γέμιζε ατμούς και μέσα σ’ αυτή την αποπνιχτική ατμόσφαιρα οι λουόμενοι χτύπαγαν το σώμα τους με δέσμες κλαδιών.
Μόλις τον δεύτερο μισό του 18όυ αιώνα άρχισε στην Ευρώπη να διαδίδεται αργά –αργά το μπάνιο, ως πράξη πολυτέλειας για τις εύπορες τάξεις με τη μορφή ενός τονωτικού κρύου λουτρού. Ωστόσο η αντίληψη που έχουμε σήμερα περί υγιεινής με τα καθημερινά μπάνια, θεωρείτο αδιανόητη εκείνη την εποχή για τους ανθρώπους. Τα μπάνια, ακόμα και για τους λάτρεις του είδους, δεν ξεπερνούσαν τα δύο με τρία το χρόνο. Το συχνό πλύσιμο αποδόθηκε στις γυναίκες του αγοραίου έρωτα που πήραν το «τίτλο» των παστρικών.
Η παράδοση των τουρκικών λουτρών, αρχίζει σιγά σιγά να αναβιώνει και στην Δύση. Κάποια χαμάμ που γλίτωσαν από την καταστροφή επιδιορθώθηκαν και αρχίζουν να λειτουργούν. Η Ιαματική Λουτροθεραπεία, βρήκε ευρύτερη και πληρέστερη εφαρμογή κατά τους δύο τελευταίους αιώνες. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Γερμανία, Αυστρία, Γαλλία, Ιταλία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία), κατασκευάστηκαν λουτροθεραπευτήρια που αντικατέστησαν τις παλιές «ρωμαϊκές θέρμες».
