30 April 2011

Πλούταρχος


Ο βιογράφος, ιστορικός και δοκιμιογράφος Πλούταρχος, γεννημένος στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας, έζησε την περίοδο 50-120 μ.Χ. και δεν έχει γράψει τίποτα για το χριστιανισμό και τον Χριστούλη - ή μήπως μου ξέφυγε κάτι;

Το πιο γνωστό του έργο είναι οι "Βίοι Παράλληλοι", μια σειρά βιογραφιών διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, διευθετημένων ανά ζεύγη, έτσι ώστε να δίνεται έμφαση στις κοινές ηθικές τους αξίες ή αποτυχίες. Οι διασωθέντες "Βίοι" περιλαμβάνουν 23 ζεύγη βιογραφιών, ενός Έλληνα και ενός Ρωμαίου, όπως επίσης και μερικούς μοναδικούς βίους. Όπως εξηγεί στην πρώτη παράγραφο του έργου του "Βίος Αλεξάνδρου", ο Πλούταρχος δεν ενδιαφερόταν αποκλειστικά για την ιστορία, αλλά διερευνούσε τους χαρακτήρες και το πεπρωμένο διάσημων ανδρών.

Οι βιογραφίες για μεμονωμένα πρόσωπα της παγκόσμιας ιστορίας, αναφέρονται στον Αρταξέρξη Β', τον Μεγαλέξανδρο, τον Ησίοδο, τον Πίνδαρο, τον Numa Pompilius, έναν αρχαίο Ρωμαίο βασιλιά κ.ά. Αγνοεί όμως παντελώς τον Ιησού -υιός θεού λέμε τώρα- από τη Μέση Ανατολή!

Και έζησε ο Πλούταρχος σε μια εποχή που, όπως μας λέγανε στο σχολείο και διαδίδουν διάφοροι ακόμα, αυξάνονταν ραγδαία οι οπαδοί του χριστιανισμού, μιλλιούνια οι πιστοί! Ούτε κουβέντα όμως για κάποιον χριστιανισμό ο βιογράφος, ενώ περιγράφει την αιγυπτιακή θρησκεία και τις επιρροές της στην ελληνική. Στην εικόνα αριστερά μια έκδοση με τίτλο "Εκλεκτές Ηθικές Ιστορίες του Πλούταρχου" που κυκλοφόρησε το 1768 στη Ζυρίχη.

Είχαν δε τέτοια επιτυχία τα βιογραφικά και άλλα έργα αυτού του Έλληνα συγγραφέα, ώστε μετά το θάνατό του κάποιος άγνωστος, που ονομάζεται σήμερα ψευδο-Πλούταρχος, έγραψε αρκετά ακόμα όμοια έργα, μιμούμενος το στιλ του δασκάλου, επίσης σε υψηλό λογοτεχνικό και ιστορικό επίπεδο, δήθεν ότι ήταν αδημοσίευτα έργα του μεγάλου. Αλλά ούτε κι αυτός αναφέρεται στους χριστιανούς, τον αρχηγό τους και τον περιφερόμενο προσηλυτιστή Παύλο!

Κουταμάρα τους, φυσικά, δεν φαντάστηκαν ότι ο ρωμαϊκός στρατός θα διάλεγε αυτή θρησκεία ως αληθινή και υποχρεωτική!



29 April 2011

Θεοδόσης Τάσιος: «Η τέχνη για τον λαό;»

Ομιλία τη Δευτέρα, 2 Μαΐου 2011, ώρα 19.00, στο το Megaron Plus

Ανιχνεύοντας την κοινωνία των ανθρώπων μέσα από τη φιλοσοφία, καλείται το κοινό να παρακολουθήσει τη διάλεξη ενός σημαντικού Έλληνα ακαδημαϊκού, στο πλαίσιο του κύκλου διαλέξεων «Φιλοσοφία και Κοινωνία» που ξεκίνησε πέρυσι με ιδιαίτερη επιτυχία. Ο Θεοδόσης Π. Τάσιος, ομότιμος καθηγητής του Ε.Μ.Π. και επίτιμος Διδάκτωρ του Α.Π.Θ., θα δώσει διάλεξη με τίτλο «Τέχνη για τον λαό;». Η ιδιαίτερη αυτή συνάντηση θα πραγματοποιηθεί στις 2 Μαΐου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.

Στη διάλεξη του, από το «βήμα» του Megaron Plus, ο Θεοδόσης Π. Τάσιος θα μιλήσει για το κοινωνικό θέμα «Τέχνη για τον λαό». Θα προηγηθεί μια υπενθύμιση της ανατομίας του αισθητικού ενεργήματος και της θεμελιώδους υπαρξιακής σημασίας του για τον Άνθρωπο. Αν αναγνωρισθεί η σημασία αυτής της ανάγκης, τότε το αίτημα για Καλλιτεχνική Παιδεία αποδεικνύεται βασικότερο απ’ ό,τι συνήθως αναγνωρίζεται. Θα γίνει επομένως στο σημείο αυτό μια αναφορά στην ενδοσχολική και την εξωσχολική καλλιτεχνική παιδεία στην Ελλάδα.

Μελετώνται ακολούθως τρόποι με τους οποίους διευκολύνεται η λαϊκή συμμετοχή σε δρώμενα αισθητικής απόλαυσης. Κι έτσι η διάλεξη φθάνει στη διερεύνηση και του θέματος Τέχνη και Εξουσία, από την πλευρά του απαιτούμενου κρατικού σχεδιασμού υπέρ των διαδικασιών που διευρύνουν την παραγωγή και τη διάχυση της Τέχνης εν Κοινωνία, αλλά και από την πλευρά των παρενεργειών της κρατικής παρέμβασης στα καλλιτεχνικά ζητήματα – και σε ολοκληρωτικά και σε δημοκρατικά καθεστώτα.

Πόσο βασικό είναι το αίτημα της κοινωνίας για καλλιτεχνική παιδεία; Τι πρόσβαση έχουν τα μέλη της κοινωνίας στα καλλιτεχνικά δρώμενα και τι ρόλο παίζει η εξουσία στη διάχυση της τέχνης στον λαό; Ο Θεοδόσης Π. Τάσιος, προσωπικότητα με πλούσια επιστημονική δραστηριότητα τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, καταθέτει στις 2 Μαΐου τις πολύτιμες γνώσεις του για την κοινωνία και την τέχνη. Το κοινό του Megaron Plus θα έχει την ευκαιρία να ακούσει τις απόψεις του και να συνομιλήσει μαζί του.

Ο Θεοδόσιος Π. Τάσιος, καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, μέλος της Ακαδημίας Επιστημών του Τορίνου (Ιταλία), είναι επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Λιέγης, του Πανεπιστημίου του Νανκίν, του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου και του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Χρημάτισε πρόεδρος διεθνών επιστημονικών ενώσεων, εμπειρογνώμων του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και είναι επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Φιλοσοφικής Εταιρίας, καθώς και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας. Έχει δημοσιεύσει 370 επιστημονικές εργασίες και 40 βιβλία σε διάφορες γλώσσες.

Ο καθηγητής Θεοδόσης Π. Τάσιος διατυπώνει δημόσιο λόγο πάνω από 50 χρόνια, τόσο διδάσκοντας στο πανεπιστήμιο, όσο συγγράφοντας βιβλία και αρθρογραφώντας στον ελληνικό Τύπο. Μια από τις μεγάλες του αγάπες είναι η γλώσσα. Ο Γιώργος Μπαμπινιώτης έχει αναφερθεί στον Θεοδόση Π. Τάσιο λέγοντας ότι «περπατάει στα μονοπάτια της γλώσσας, αναδεικνύοντας θέματα χρήσεως και καταχρήσεως της γλώσσας, στιγματίζει τις κακόζηλες χρήσεις που αναδύονται, ενώ διατυπώνει άποψη για τη συγκρότηση της σχολικής γραμματικής και θέσεις για τον τονισμό».

Ο Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ένας φιλόσοφος-διανοητής, και μέχρι σήμερα έχει δημοσιεύσει ένα πλήθος από φιλοσοφικά κείμενα. Πολύτιμη είναι η δράση του στο πλαίσιο της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, αφού υπήρξε ο ιδρυτής της Εταιρείας Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (ΕΜΑΕΤ), με σκοπό τη διάδοση ιστορικών γνώσεων γύρω από τα τεχνολογικά επιτεύγματα των Αρχαίων Ελλήνων

28 April 2011

Oι δημιουργοί των βιβλίων

Από το Υποβολείο του Βασίλη Aγγελικόπουλου, Καθημερινή, 23/4/2011

[...] Ο Γάλλος συγγραφέας Μισέλ Τουρνιέ • τα οποία αξίζει τον κόπο να φιλοξενήσει σήμερα η στήλη...: «Τα βιβλία είναι πουλιά αποστεωμένα, αναιμικά, πειναλέα, που πλανώνται ανάμεσα στο πλήθος ψάχνοντας με μανία κάποιο πλάσμα με σάρκα και οστά πάνω στο οποίο θα κάτσουν για να φουσκώσουν απ’ τη θέρμη και τη ζωή του: το πλάσμα αυτό είναι ο αναγνώστης». • «Οσο ένα βιβλίο δεν έχει διαβαστεί, δεν υπάρχει. Ή μάλλον υπάρχει κατά το ήμισυ, σαν μια παρτιτούρα μουσικής που δεν έχει εκτελεστεί». «Κάθε φορά που ένα βιβλίο διαβάζεται, γεννιέται ένα διαφορετικό έργο. • Γιατί το έργο που προκύπτει είναι αδιάλυτο μείγμα του βιβλίου που έγραψε ο συγγραφέας και των φαντασιώσεων, των επιθυμιών, του γούστου και όλου του διανοητικού και συναισθηματικού υποστρώματος του αναγνώστη. • Eνα βιβλίο έχει πάντα δύο δημιουργούς • -αυτόν που το γράφει κι αυτόν που το διαβάζει». • Και θυμάται ο Τουρνιέ τον Πολ Βαλερί, ο οποίος είχε πει: * «Η έμπνευση δεν είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο ποιητής, αλλά η κατάσταση στην οποία ο ποιητής ελπίζει να θέσει τον αναγνώστη». • «Ο εμπνευσμένος είναι αυτός που διαβάζει, γιατί το ποίημα έχει ανάγκη από την έμπνευσή του για να γίνει αυτό που είναι». • Το ίδιο δεν συμβαίνει με κάθε έργο τέχνης; [...]

27 April 2011

Πώς παρουσιάζεται η Eπανάσταση του '21 στα τουρκικά σχολικά βιβλία

Κατσουλάκος Θεόδ. και Τσαντίνης Κ.,
από τον ιστότοπο 24grammata.com
Στη συνέχεια του κειμένου του Θάνου Βερέμη στην Καθημερινή παραθέτουμε ένα κείμενο που είναι μετάφραση του τουρκικού σχολικού εγχειριδίου (Emin Oktay, Tarih, Lise: III, έκδ. 1988, σσ. 237-240) και καταδεικνύει τον τρόπο που διδάσκονται οι γείτονες την κοινή μας Ιστορία. Τα σχόλια και οι υποσημειώσεις είναι των συγγραφέων Κατσουλάκου Θ., Τσαντίνη Κ. από το βιβλίο τους “Προβλήματα Ιστοριογραφίας στα Σχολικά Εγχειρίδια των Βαλκανικών Κρατών. Επανάσταση του '21, Βαλκανικοί Πόλεμοι. εκδ. Εκκρεμές” (ηλεκτρονική μορφή κειμένου από 24grammata.com)
Η Ελληνική Επανάσταση και η ίδρυση του ελληνικού κράτους (1820-1829), κατά το Τουρκικό εγχειρίδιο

Οι Έλληνες [1], οι οποίοι είχαν περισσότερα προνόμια [2] απ’ όλους τους χριστιανικούς λαούς που τελούσαν υπό οθωμανική κυριαρχία, ζούσαν κυρίως στην Ελλάδα [3], στην Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου, στη Δυτική Μικρασία και στα παράλια της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου, όπου ήταν εγκαταστημένοι σε πόλεις και κωμοπόλεις και ασχολούνταν με τις τέχνες και το εμπόριο και ιδιαίτερα με τη ναυτιλία.

Οι Έλληνες είχαν υποταχτεί οριστικά στο οθωμανικό κράτος επί Μωάμεθ του Πορθητή [4]. Είχαν παραχωρηθεί τότε και σ’ αυτούς, όπως και στους άλλους χριστιανούς, ελευθερίες ως προς τα θέματα θρησκείας και γλώσσας. Στην Πελοπόννησο μάλιστα και στα νησιά του Αιγαίου οι Έλληνες ζούσαν σχεδόν αυτόνομοι [5].

Οι Οθωμανοί θεωρούσαν ανώτερους τους Έλληνες από τους άλλους χριστιανούς και τους διόριζαν σε ορισμένες θέσεις και ιδιαίτερα σε θέσεις διερμηνέων [6]. Ορισμένοι μάλιστα Έλληνες άρχοντες από το Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως προωθούνταν σε θέσεις ηγεμόνων της Βλαχίας και της Μολδαβίας [7].

Σε σχέση με τους άλλους χριστιανικούς λαούς οι Έλληνες ήταν πιο εύποροι και πιο φωτισμένοι. Οι σχέσεις που είχαν αναπτύξει με τη Ρωσία κατά τον 18ο αιώνα συντέλεσαν στη διάδοση εθνικοαπελευθερωτικών ιδεών μεταξύ τους [8]. Στην πραγματικότητα οι Ρώσοι ήδη από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου9 ξεσήκωναν τους Έλληνες σε κάθε ευκαιρία εναντίον του οθωμανικού κράτους. Όταν στη διάρκεια της εκστρατείας του 1768 ο ρωσικός στόλος είχε καταπλεύσει στην Πελοπόννησο, οι Έλληνες είχαν επαναστατήσει, αλλά η επανάσταση είχε κατασταλεί αμέσως [10]. 

Στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης τα ελληνικά πλοία υπό τουρκική σημαία κυκλοφορούσαν ελεύθερα παντού και μονοπώλησαν το εμπόριο της Μεσογείου [11]. Έτσι πλούτισαν πολλοί Έλληνες που ζούσαν σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης (όπως η Μασσαλία, η Τεργέστη, η Οδησσός) και ίδρυσαν στην Ελλάδα πολλά σχολεία και διέδωσαν σ’ όλους τους Έλληνες τις ιδέες της εθνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Τις ιδέες τις ενίσχυσε η Γαλλική Επανάσταση. Τέλος οι Έλληνες ίδρυσαν μια μυστική οργάνωση που στόχευε στην απόκτηση της ανεξαρτησίας τους και ονομαζόταν Εθνική Εταιρεία [12].

Η Εθνική Εταιρεία ιδρύθηκε αρχικά το 1814 στην Οδησσό από τρία άτομα (δύο Έλληνες και ένα Βούλγαρο) [13]. Ουσιαστικός στόχος της ήταν η επανίδρυση της αρχαίας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας14. Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και ο τσάρος της Ρωσίας ήταν πληροφορημένοι σχετικά με την ίδρυση της Εταιρείας.

Η Εθνική Εταιρεία ενδυναμώθηκε σε μικρό χρονικό διάστημα και ίδρυσε πολλά παραρτήματα στην Κωνσταντινούπολη και την Ελλάδα. Οι κυριότεροι εύποροι και φωτισμένοι Έλληνες έγιναν μέλη της, ανάμεσά τους και ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως [15]. Αρχηγός της ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, γιος του πρώην ηγεμόνα της Βλαχίας και υπασπιστής του τσάρου.

Χάρη στις ενέργειες της Εθνικής Εταιρείας οι Έλληνες είχαν προετοιμαστεί πλήρως για να επαναστατήσουν. Δεν άφηνε όμως περιθώριο για να ξεσπάσει η επανάσταση ο Αλή Πασάς [16], βαλής των Ιωαννίνων, που ήταν γνώστης όλων των δραστηριοτήτων της Εταιρείας. Όταν πάντως ο Αλή πασάς έκανε τη δική του επανάσταση εναντίον του σουλτάνου, οι Έλληνες επωφελήθηκαν: ενώ οι οθωμανικές δυνάμεις ήταν απασχολημένες μ’ αυτόν, η Εθνική Εταιρεία αποφάσισε να ξεσπάσει η επανάσταση.

Σημειώσεις/Επεξηγήσεις:
  1. Χρησιμοποιούνται δύο λέξεις στο τουρκικό κείμενο για την απόδοση του όρου «Έλληνες», “Rum” και “Yunan”. Η πρώτη αποδίδεται γενικά στους Έλληνες της Τουρκοκρατίας: ρωμιούς, ραγιάδες, ενώ η λέξη Yunan = Ίωνες, χαρακτηρίζεται η Ελληνική Επανάσταση και το ελληνικό κράτος. Με τον όρο “Rum” χαρακτηρίζεται και σήμερα η ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινουπόλεως. Για ένα μεγάλο διάστημα Ρούμελη ονομαζόταν ολόκληρο το ευρωπαϊκό οθωμανικό κράτος (Rum-eli, χώρα των Ρωμαίων, Ρωμιών, Ελλήνων, πρβλ. Ρωμυλία). Το άλλο τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το ασιατικό, ονομαζόταν Anadolu (Ανατολή).
  2. Το θέμα των προνομίων είναι αρκετά σκοτεινό ως προς την έκταση και την εφαρμογή σε διάφορες περιοχές της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Βασικό στοιχείο για την εκχώρησή τους υπήρξε η ειδική μνεία στο Κοράνι για τους λαούς της Βίβλου, χριστιανούς και εβραίους. Εδώ λαμβάνονται με την ευρεία έννοια, της παραχωρήσεως δηλαδή ελευθερίας σχετικά με τη θρησκεία, τη γλώσσα, την κοινοτική διοίκηση και άλλα, που ποίκιλλαν κατά τον τρόπο παροχής, το χρόνο και τον τρόπο εφαρμογής. Η πολιτική των προνομίων χρησιμοποιήθηκε από τους Τούρκους για να ενισχυθεί το ανθενωτικό πνεύμα των Ορθοδόξων. Στο κείμενο, πάντως, έμμεσα τονίζεται η «αχαριστία» των Ελλήνων, οι οποίοι, μολονότι είχαν περισσότερα προνόμια, επηρεασμένοι από τους ξένους, επαναστάτησαν.
  3. Εννοεί τη Στερεά Ελλάδα.
  4. Βλέπε 15η παρατήρηση του βουλγαρικού κειμένου.
  5. Προφανώς υπονοούνται τα προνόμια και οι οικονομικές διευκολύνσεις (αχτναμέδες) που χορηγήθηκαν σε ορισμένες περιοχές, όπως τα νησιά (Χίος, Κυκλάδες), η Ήπειρος (Γιάννενα, Ζαγοροχώρια), η Μακεδονία (Μαντεμοχώρια), που παράλληλα εξασφάλιζαν και τα συμφέροντα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γ. Κοντογεώργη, 1983, σ. 15. Αντίθετα η Πελοπόννησος δεν έχει προνομιακό καθεστώς και αρχικά παραχωρείται σε Τούρκους τιμαριώτες (βλ. Ι.Ε.Ε., ΙΑ΄, σ. 207). Τον 18ο αι. μεγάλες εκτάσεις κατέχουν Τούρκοι ιδιώτες στο Ναύπλιο, Μεθώνη, Κορώνη (Ι.Ε.Ε. σ. 210), ενώ όλη η Πελοπόννησος διαιρείται σε 24 βιλαέτια, Μ.Β. Σακελλαρίου, Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν Τουρκοκρατίαν 1715-1821, ανατύπωση, Αθήνα 1978, σ. 99. Διοικείται από το «μόρα-βαλεσή» ως πασαλίκι με κέντρο την Τριπολιτσά. Ιδιότυπη εξαίρεση αποτελεί μόνο η Μάνη, που υπάγεται στη δικαιοδοσία του Καπουδάν πασά και αυτοδιοικείται από ντόπιο καπετάνο, τον «μανιάτ-μπέη» (1776-1821), Π. Καλονάρου, Μάνη, εδ. Π. Πατσιλινάκος, Αθήνα 1981, σ. 57.
  6. Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης επάνδρωσαν σε μεγάλο βαθμό τον τουρκικό κρατικό μηχανισμό. Ιδιαίτερα διέπρεψαν ως διερμηνείς (δραγουμάνοι).
  7. Η ευνοϊκή μεταχείριση των Φαναριωτών από το σουλτάνο παρουσιάζεται ως αποτέλεσμα της εκτίμησης και της ειδικής μεταχείρισης που είχαν οι Έλληνες από την Υψηλή Πύλη. Άρα το συμπέρασμα για το μαθητή είναι εύλογα η αχαριστία των Ελλήνων προς τον «ευεργέτη» τους σουλτάνο. Αποσιωπάται τελείως η αδήριτη αναγκαιότητα που επέβαλε τους Φαναριώτες στην τουρκική διοίκηση ως Μεγάλους Διερμηνείς και ως ηγεμόνες στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες (1709-1821). Η ανάγκη επικοινωνίας με τις χώρες της Δύσης (συνθήκες-διομολογήσεις) κατέστησε απαραίτητη την παρουσία των γλωσσομαθών Φαναριωτών, μια και το Κοράνι απαγόρευε την εκμάθηση γλωσσών των απίστων.
  8. Οι απελευθερωτικοί αγώνες των Ελλήνων θεωρούνται κινήματα που προήλθαν αποκλειστικά και μόνο από την επαφή των Ελλήνων με τη Ρωσία. Αγνοούνται όλα τα επαναστατικά κινήματα πριν από τον Μεγάλο Πέτρο. Τον 15ο αι. κατά τον τουρκοβενετικό πόλεμο επαναστατεί η Πελοπόννησος. Τον 16ο αι. η Ήπειρος και η Πελοπόννησος, παραμονές της ναυμαχίας της Ναυπάκτου (1571). Από το 1600 έως το 1611 ο επίσκοπος Διονύσιος Τρίκκης, ο «Σκυλόσοφος», ξεσηκώνει τη Θεσσαλία και την Ήπειρο.
  9. Είναι η εποχή που ο Μεγάλος Πέτρος αναπροσαρμόζει την εξωτερική πολιτική της Ρωσίας, αναζητώντας παράθυρο στο Νότο, και καλεί τους Έλληνες «εις το ασκέρι του και εις το μεγάλο φλάμπουρό του». Από τότε διαμορφώνεται η πεποίθηση ότι η απελευθέρωση των Ελλήνων θα έρθει από το ξανθό γένος του Βορρά, και αρχίζουν να διαδίδονται οι προφητείες του Αγαθάγγελου, Κ.Ν. Σάθα, Τουρκοκρατούμενη Ελλάς, Αθήνησι 1869, σ. 213.
  10. Πρόκειται για τα Ορλωφικά κατά τη διάρκεια του Α΄ επί Μεγάλης Αικατερίνης Ρωσοτουρκικού πολέμου (1767-1774), που κλείνει με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, Τ. Αθ. Γριτσοπούλου, Τα Ορλωφικά, εν Αθήναις 1967.
  11. Τονίζεται ιδιαίτερα το γεγονός ότι χάρη στη ρωσική σημαία κυκλοφορούσαν ελεύθερα τα ελληνικά πλοία. Η εμπορική και ναυτιλιακή ανάπτυξη των Ελλήνων οφείλεται φυσικά και στη γενικότερη οικονομική και πολιτική συγκυρία στη Μεσόγειο. Επισημαίνουμε ενδεικτικά ορισμένα γεγονότα: την παρακμή της Βενετίας, τη ναυτολόγηση Ελλήνων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τις ελληνικές παροικίες, την αδράνεια του εμπορικού αγγλογαλλικού στόλου λόγω των πολέμων, την πλήρη αδιαφορία των οθωμανικού στρατιωτικού κράτους για το θαλασσινό εμπόριο. Ασφαλώς σπουδαίο ρόλο έπαιξε και η ναυτική παράδοση των Ελλήνων. Με ιδιαίτερη συμφωνία (1783), που ουσιαστικά ήρθε ως επεξήγηση των ασαφειών της προηγούμενης συνθήκης (1774), τα ελληνικά πλοία με ρωσική σημαία απέκτησαν το δικαίωμα ελεύθερης ναυσιπλοΐας στα Στενά.
  12. Έτσι αποδίδεται η Φιλική Εταιρεία.
  13. Προφανώς το σλαβοκατάληκτο όνομα του Γιαννιώτη εμπόρου Αθανασίου Τσακάλωφ οδήγησε τον Τούρκο συγγραφέα να εκλάβει ως Βούλγαρο τον πιο μορφωμένο Έλληνα από τους ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας, του οποίου ουδέποτε αμφισβητήθηκε η ελληνικότητα. Ο Τσακάλωφ είναι γιος του Γιαννιώτη εμπόρου Ιωάννη Τσακάλογλου, που μετοίκησε στη Μόσχα για εμπορικούς λόγους και άλλαξε το όνομά του από Τσακάλογλου στο «ρωσοπρεπές» Τσακάλωφ, κατά τη συνήθεια της εποχής.
  14. Ο στόχος της Φιλικής δεν είναι σαφής. Σύμφωνα με την προκήρυξή της «η Εταιρεία συνίσταται από καθ’ αυτό Έλληνας φιλοπάτριδας και ονομάζεται Εταιρεία των Φιλικών. Ο σκοπός των μελών αυτής είναι η καλυτέρευση του Έθνους και, αν ο Θεός το συγχωρέσει, η ελευθερία του» (από κείμενο της Φιλικής στα κρατικά αρχεία της Ρουμανίας, που δημοσιεύτηκε στα Ντοκουμέντα για την ιστορία της Ρουμανίας, τ. Δ΄ σσ. 32-39, βλ. Η Επανάσταση του ’21. ΚΜΕ σ. 76). Η ελληνική άποψη είναι ότι μοναδικός «σκοπός της Φιλικής ήταν η απελευθέρωση της πατρίδας και πέρα από αυτό δεν υπάρχουν μαρτυρίες ότι αποφασίστηκε οτιδήποτε άλλο, π.χ. ποιο θα ήταν το καθεστώς της ανεξάρτητης Ελλάδας βασιλεία ή αβασίλευτη δημοκρατία» (Ι.Ε.Ε., τ. ΙΑ΄, σ. 425).
  15. Νεότερες έρευνες πιστοποιούν τη σχέση του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ με τους Φιλικούς, Θ. Ζώρα, Ο απαγχονισμός του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ εις έκθεσιν του Ολλανδού επιτετραμμένου Κωνσταντινουπόλεως, Παρνασσός ΙΒ (1976), 127-138. Αντίθετα ο τσάρος, που αρχικά αγνοεί την ύπαρξη της Εταιρείας, θα αντιταχθεί στα σχέδια του Υψηλάντη και των Φιλικών, όπως μαρτυρεί ο Καποδίστριας, απαντώντας σε επιστολή Έλληνα της Οδησσού, Βλ. Μέντελσον-Μπαρτόλδυ, σ. 52.
  16. Πράγματι από τους βασικούς λόγους που επέβαλαν την επίσπευση της Επανάστασης ήταν η εμπλοκή της Πύλης σε πόλεμο με τον Αλή πασά. Αλλά ο Αλής ήταν εκείνος που περίμενε εναγωνίως την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, όπως μαρτυρεί και το αλβανικό εγχειρίδιο (σ. 162), το οποίο αναφέρει ότι ο Αλής βοήθησε τη Φιλική Εταιρεία και ανυπομονούσε να ξεσπάσει η Ελληνική Επανάσταση στο Μωριά, όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Όταν την Άνοιξη του 1820 η Πύλη τον καταδίκασε σε θάνατο, στήριξε τις ελπίδες του στους σαράντα χιλιάδες στρατιώτες του· ήλπιζε μάλιστα ότι ο σουλτάνος θα ζητούσε να συμβιβαστεί μαζί του.

26 April 2011

Ιστορία και Ουτοπία

του Θάνου Bερέμη, Καθημερινή, 23/4/2011

Τα εκπαιδευτικά βιβλία της Ιστορίας σκοπό έχουν να δημιουργούν πρότυπα αξιομίμητα από τους νέους ανθρώπους, ώστε αυτοί να ασκούνται στη φιλοπατρία, την αλληλεγγύη και γενικά την αρετή. Καλό είναι όμως να μην συγχέουμε την εκπαίδευση των νέων με την επιστήμη της Ιστορίας. Οσοι προτιμούν την ασφάλεια του παιδικού λίκνου από την περιπέτεια της ωρίμανσης, θα παραμείνουν προσκολλημένοι στις παιδικές τους γνώσεις και αν βρεθούν αντιμέτωποι με τα πορίσματα της Ιστορίας, θα τα απορρίψουν χωρίς πολλή σκέψη.

Οι περισσότεροι απογοητευμένοι από την τηλεοπτική σειρά του ΣΚΑΙ για το «1821», ανήκουν σε εκείνους οι οποίοι συντηρούν ευλαβικά στη μνήμη τους τα μαθήματα του σχολείου για το μεγάλο γεγονός. Οσοι αντίθετα ασχολήθηκαν με τις ποικίλες μαρτυρίες του Αγώνα, τείνουν να θεωρούν τη σειρά σωστή ενημέρωση πάνω στις πηγές που είδαν έκτοτε το φως της δημοσιότητας.

Η Παλιγγενεσία των Ελλήνων συγκεντρώνει περισσότερες μαρτυρίες από ό,τι ολόκληρη η υπόλοιπη Ιστορία της Ελλάδος του 19ου αιώνα. Ελάχιστοι, δυστυχώς, από τους διαμαρτυρόμενους για την εκπομπή έχουν εγκύψει στην ανάγνωση ευπρόσιτων έργων όπως των Κασομούλη, Φωτάκου, Μακρυγιάννη, Τερτσέτη, Σπ. Τρικούπη, Κανέλλου Δεληγιάννη, Παλαιών Πατρών Γερμανού, Γενναίου Κολοκοτρώνη και τόσων άλλων. Αν το είχαν επιχειρήσει θα διαπίστωναν ότι πολλοί από τους μύθους που υιοθετούν οι ανώριμοι ενήλικες είναι εξαιρετικά ευάλωτοι:

α) Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ήταν αδύνατο να βρίσκεται ταυτόχρονα στην Πάτρα, όπου σήκωσε την σημαία της Επανάστασης και στα Καλάβρυτα, με διαφορά ολίγων ημερών (δεν υπήρχε τότε ο οδοντωτός σιδηρόδρομος).
β) Πώς είναι δυνατό να απαγορεύονταν τα σχολεία στους «απίστους» και να έχει γεμίσει η Ελλάδα σχολεία κατά τις παραμονές της Επανάστασης;
Η προσήλωση των ενηλίκων στην παιδική ουτοπία, δεν είναι μόνο αντιδεοντολογική για την επιστήμη της Ιστορίας, αλλά καθυστερεί και την ωρίμανση της κοινωνίας γενικότερα.

Η πρόσφατη επικριτική ανακοίνωση ακαδημαϊκών της Αθήνας είναι διατυπωμένη σε προβληματική γλώσσα που δηλώνει εσωτερικές διαφωνίες: «Προκειμένου να επιχειρηθεί η συνολική επιστημονική θεώρηση του αγώνα, θα όφειλαν (;) να υπογραμμιστούν όσοι παράγοντες συνετέλεσαν κυρίως, σε συνάρτηση και με τον γεωγραφικό χώρο (;) στη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων…».

Περισσότερο στρωτή είναι η ακόλουθη φράση: «Είναι απαράδεκτη η σύνδεση της έννοιας του έθνους με την έννοια του κράτους, η πρώτη ουδόλως προϋποθέτει στην ελληνική περίπτωση, την ύπαρξη της δεύτερης». Αν οι έγκριτοι ακαδημαϊκοί (οι οποίοι φαίνεται να αγνοούν την έννοια του έθνους-κράτους το οποίο γεννήθηκε το 1821) μας υποδείξουν το σημείο της τηλεοπτικής σειράς ή των βιβλίων του ΣΚΑΪ για το 1821, όπου λέγεται ότι η έννοια του έθνους προϋποθέτει την ύπαρξη του κράτους, θα κερδίσουν χρυσό ρολόι έκαστος.

Οι κ.κ. Θεοδωράκης, Π. Κρητικός, Παπαθεμελής, Κανέλλη, Καργάκος και οι ακαδημαϊκοί, μεταξύ άλλων, έχουν βέβαια κάθε δικαίωμα να εκφράζουν τη δικιά τους αντίληψη για το «1821», αλλά θα έπρεπε ως δημοκράτες να μην αρνούνται το δικαίωμα αυτό και σε έγκυρους ιστορικούς. Αλλωστε, η παρακολούθηση των εκπομπών δεν είναι υποχρεωτική και μάλιστα τόσο αργά τη νύχτα. Ο κ. Καργάκος δήλωσε σε συνέντευξή του σε τηλεοπτικό σταθμό (η οποία φυλάσσεται στο Διαδίκτυο) ότι δεν σκόπευε να αναλώσει τον πολύτιμο χρόνο του για να παρακολουθήσει την επίμαχη σειρά, όμως διέθεσε κάμποση ώρα σε ενδελεχή επικριτικό σχολιασμό του θεάματος που αγνοούσε.

Τα παραλειπόμενα της σειράς περιλαμβάνουν πολλά διασκεδαστικά επεισόδια. Ενα τέτοιο μου περιέγραψε γνωστός που συνταξίδευε από τη Θεσσαλονίκη σε τρένο με στρατιωτικό, ο οποίος σχολίαζε δυσμενώς τη σειρά και τον γράφοντα. «Φαίνεται ότι είναι Τούρκος από τα μάγουλά του», κατέληξε για την μετριότητά μου. Ε, λοιπόν τον προκαλώ να μου αποκαλύψει μέσω «Καθημερινής» το πώς έφτασε στο βαθυστόχαστο αυτό συμπέρασμα που θα ταράξει την σχολή των φυσιογνωμιστών (καημένε Λομπρόζο), ή αλλιώς θα αποκαλύψω στους αναγνώστες το κάθε άλλο παρά ελληνικό του όνομα. Αυτά παθαίνουν όσοι αρνούνται να ωριμάσουν.



25 April 2011

Αρχαία ελληνικά ονόματα στον Παγώνδα Σάμου



Στο χωριό «Παγώνδας» [1] της Σάμου – που στη δεκαετία του 60 αριθμούσε 3.500 και σήμερα φτάνει δεν φτάνει τους 1000 κατοίκους – έδιναν από παλιά στα παιδιά αρχαία ελληνικά ονόματα. Ο κατάλογος που ακολουθεί περιλαμβάνει βαφτιστικά ονόματα συγκεκριμένων προσώπων που κατάγονταν ή κατάγονται από τον Παγώνδα και έζησαν ή ζουν στον Παγώνδα ή οπουδήποτε αλλού. Η καταγραφή των ονομάτων αυτών έγινε από τον γράφοντα Κώστα Βαλεοντή και από την Μαριγώ Βαλεοντή–Χατζηχριστοδούλου, ενώ στον εμπλουτισμό του καταλόγου συνέβαλε ο Νίκος Δεμερτζής και λοιποί συγγενείς. Για όλους μας η σύνταξη του καταλόγου αυτού ήταν ταυτόχρονα μια ανασκόπηση της ζωής στον Παγώνδα από παλιά μέχρι σήμερα και ανάκληση στη μνημη προσώπων και σκηνών που συνδέονται με τα πρόσωπα αυτά είτε άμεσα είτε μέσω διηγήσεων παλαιότερων Παγωνδιωτών (γονιών και παππούδων μας).
Τα περισσότερα ονόματα είναι αρχαία ελληνικά κύρια ονόματα (π.χ. ονόματα θεών και ηρώων της ελληνικής μυθολογίας)· μερικά είναι αρχαιοελληνικά προσηγορικά ονόματα που χρησιμοποιήθηκαν αργότερα ως κύρια (η σχετική πληροφορία αναγράφεται στη στήλη Σχόλιο). Ο κατάλογος περιλαμβάνει και κάποια (ελάχιστα) ονόματα με λατινική προέλευση.





Α/Α
ΟΝΟΜΑ
ΣΧΟΛΙΟ
Α

  1.  
Αγάθη


  1.  
Αγαθονίκη


  1.  
Αγαμέμνων


  1.  
Αγησίλαος


  1.  
Αγλαΐα


  1.  
Αδαμαντίνη
< αδαμαντίνη;

  1.  
Αδαμάντιος
< αδάμας

  1.  
Αθανασία
< αθανασία

  1.  
Αθηνά


  1.  
Αλεξάνδρα


  1.  
Αλέξανδρος


  1.  
Άλκηστις


  1.  
Αλκιβιάδης


  1.  
Αλκμήνη


  1.  
Αμαλία
< Αμάλιος (μήνας);

  1.  
Αμέλεια


  1.  
Αμίλκας
λατινικό Hamilcar

  1.  
Αμφιτρύων


  1.  
Ανακρέων


  1.  
Ανδρομάχη


  1.  
Ανδρονίκη


  1.  
Ανδρόνικος


  1.  
Ανθή


  1.  
Αννίβας
λατινικό Hannibal

  1.  
Αντιγόνη


  1.  
Αρετή


  1.  
Άρης


  1.  
Αριάδνη


  1.  
Αρίσταρχος


  1.  
Αριστέα


  1.  
Αριστείδης


  1.  
Αριστόδημος


  1.  
Αριστοκλής


  1.  
Αριστομένης


  1.  
Αριστοτέλης


  1.  
Αριστοφάνης


  1.  
Αρμονία


  1.  
Αρσινόη


  1.  
Άρτεμις


  1.  
Αρτεμισία


  1.  
Αρχοντία
< αρχοντίς

  1.  
Ασπασία


  1.  
Αταλάντη


  1.  
Αυγή


  1.  
Αφροδίτη


  1.  
Αχιλλεύς

Β

  1.  
Βερονίκη
< Βερενίκη

  1.  
Βελερεφόντης

Γ

  1.  
Γαλάτεια


  1.  
Γραμματική
< γραμματική (= δασκάλα)
Δ

  1.  
Δαίδαλος


  1.  
Δανάη


  1.  
Δέσποινα


  1.  
Δήμητρα


  1.  
Δημοκράτης


  1.  
Δημοσθένης


  1.  
Διονύσιος


  1.  
Δωροθέα

Ε

  1.  
Ειρήνη


  1.  
Ελένη


  1.  
Ελλάς


  1.  
Έλλη


  1.  
Ελπινίκη


  1.  
Ελπίς


  1.  
Εμέλεια;


  1.  
Επαμεινώνδας


  1.  
Ερασμία


  1.  
Ερμής


  1.  
Ερμιόνη


  1.  
Ετεοκλής


  1.  
Ευάδνη


  1.  
Ευανθία


  1.  
Ευγενία
< ευγενία

  1.  
Ευδοκία


  1.  
Ευδοξία


  1.  
Ευμορφία
< ευμορφία

  1.  
Ευπραξία


  1.  
Ευριδίκη


  1.  
Ευριπίδης


  1.  
Ευρισθεύς


  1.  
Ευρυγένης


  1.  
Ευρύκλεια


  1.  
Ευρυπύλη


  1.  
Ευρυσθένης


  1.  
Ευσεβία


  1.  
Ευτέρπη


  1.  
Ευφημία


  1.  
Ευφροσύνη

Ζ

  1.  
Ζηνοβία


  1.  
Ζήνων


  1.  
Ζωή

Η

  1.  
Ήβη


  1.  
Ηδονή


  1.  
Ηλέκτρα


  1.  
Ήρα


  1.  
Ηρακλής


  1.  
Ηρώ

Θ

  1.  
Θάλεια


  1.  
Θαλής


  1.  
Θεανώ


  1.  
Θέκλα


  1.  
Θέλμα


  1.  
Θέμις


  1.  
Θεμιστοκλής


  1.  
Θεοδόσιος


  1.  
Θεοδώρα


  1.  
Θεόδωρος


  1.  
Θεόκτιστος


  1.  
Θεοχαρίστη
< θεόχαρις;

  1.  
Θέτις


  1.  
Θουκυδίδης


  1.  
Θωμαΐς

Ι

  1.  
Ιάσμη


  1.  
Ιάσων


  1.  
Ίκαρος


  1.  
Ιουλία
< λατινικό Julius

  1.  
Ιπποκράτης


  1.  
Ισμήνη


  1.  
Ιφιγένεια

Κ

  1.  
Καλλιόπη


  1.  
Καλλιρρόη


  1.  
Καλυψώ


  1.  
Κασσάνδρα


  1.  
Κίμων


  1.  
Κίρκη


  1.  
Κλεάνθης


  1.  
Κλειώ


  1.  
Κλεόβουλος


  1.  
Κλεομένης


  1.  
Κλεονίκη


  1.  
Κλεοπάτρα


  1.  
Κλέων


  1.  
Κρίτων

Λ

  1.  
Λεαγόρας


  1.  
Λέναδρος


  1.  
Λευκοθέα


  1.  
Λέων


  1.  
Λεωνίδας


  1.  
Λουκία
< λατινικό lux-lucis

  1.  
Λουκιανός


  1.  
Λυκούργος


  1.  
Λυσίμαχος

Μ

  1.  
Μελπομένη


  1.  
Μιλτιάδης


  1.  
Μυρσίνη


  1.  
Μερόπη


  1.  
Μενέλαος


  1.  
Μαριάνθη


  1.  
Μανδάνη

Ν

  1.  
Ναυσικά


  1.  
Νεόφυτος
< νεόφυτος

  1.  
Νέστωρ


  1.  
Νεφέλη


  1.  
Νίκανδρος


  1.  
Νίκη


  1.  
Νικηφόρος


  1.  
Νικόλαος


  1.  
Νιόβη

Ξ

  1.  
Ξενοκράτης


  1.  
Ξενοφών

Ο

  1.  
Οδυσσεύς


  1.  
Ολυμπία


  1.  
Όμηρος


  1.  
Ορέστης


  1.  
Ορφεύς


  1.  
Ουρανία

Π

  1.  
Παράσχος


  1.  
Πάρις


  1.  
Πάτροκλος


  1.  
Πελαγία


  1.  
Πελοπίδας


  1.  
Περίανδρος


  1.  
Περικλής


  1.  
Περσεφόνη


  1.  
Περσία


  1.  
Πηγή
< πηγή

  1.  
Πηνελόπη


  1.  
Πλάτων


  1.  
Πλούταρχος


  1.  
Πολύβιος


  1.  
Πολυδεύκης


  1.  
Πολυκράτης


  1.  
Πολυνείκης


  1.  
Πολυξένη


  1.  
Πραξινόη


  1.  
Πυθαγόρας

Ρ

  1.  
Ροδάνθη


  1.  
Ροδοθέα


  1.  
Ροδόπη


  1.  
Ρωξάνη

Σ

  1.  
Σόλων


  1.  
Σοφία
< σοφία

  1.  
Σοφοκλής


  1.  
Σωκράτης

Τ

  1.  
Τερψιχόρη


  1.  
Τηλέμαχος


  1.  
Τρύφων

Υ

  1.  
Υπατία

Φ

  1.  
Φαίδρα


  1.  
Φαίδων


  1.  
Φίλιππος


  1.  
Φιλοκτήτης


  1.  
Φιλομήλα


  1.  
Φιλοποίμην


  1.  
Φοίβος


  1.  
Φωκίων

Χ

  1.  
Χαρίδημος


  1.  
Χαρίκλεια


  1.  
Χαρίλαος


  1.  
Χάρις


  1.  
Χαριτίνη


  1.  
Χρυσάνθη

Ψ
Ω

  1.  
Ωρίων



[1]     Το ίδιο το όνομα «Παγώνδας» ήταν το όνομα (Παγώνδας ο Αιολάδου) αρχηγού των Βοιωτών (Θουκυδίδης, Ιστορίαι).